Program 2023

Tegoroczny festiwal rozpocznie się przemową prof. dr. Petera Olivera Loewa. Dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt podzieli się z nami swoimi osobistymi doświadczeniami i analizą na temat „przemierzania chaosu” w kontekście polsko-niemieckim i europejskim.

W otwierającym festiwal koncercie melodie unoszą się, krążą i przepływają do siebie i z powrotem. Koncert został ukształtowany chronologicznie: od wielkiego poprzednika Bacha, przez samego Messiaena, po jego uczniów i adeptów. W ten sposób organy intonują “przemiany w chaosie”, daleko idące poza czasy kryzysu…

Co się z nami dzieje, gdy dajemy się prowadzić wszechogarniającej muzyce – gdy wędrujemy przez szał dźwięków?

Podczas oprowadzania zgłębiona zostanie historia powstania obozu jenieckiego Stalag VIII A oraz kulisy budowy Europejskiego Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura.

Wystawa zwraca uwagę na różnorodność kultury muzyki polskiej przed rokiem 1939 roku oraz przybliża losy wielu kompozytorów i muzyków, m.in. pianisty Władysława Szpilmana. Przedstawione zostaną tu rzadko pokazywane dokumenty, kompozycje i życiorysy. Wystawa wyzwala silne poczucie, jaką niesamowitą siłę rozwoju ma muzyka w sytuacjach ekstremalnych.

Perspektywę odwagi cywilnej dopełni film Ute Friederike Jürß i Martiny Doerry „DECYZJA – Wilm prowadził podwójne życie”: oficer Wehrmachtu Wilm Hosenfeld działa jako oprawca i pomocnik prześladowanych, w tym m.in. Władysława Szpilmana.

Jak wiele miast Trzeciej Rzeszy, tak i Görlitz było naznaczone organizowaniem pracy przymusowej. Jeńcy wojenni byli przez to bezpośrednio widoczni zarówno w görlitzkiej przestrzeni publicznej, jak i w licznych zakładach.

Jak wpłynęło na życie miejskie powstanie obozu, codzienna, cywilna praca przymusowa i obecność jeńców? Jak reagowało społeczeństwo na jeńców wojennych? Jakiego rodzaju i zasięgu znana jest praca przymusowa, szczególnie w görlitzkiej przestrzeni miejskiej? Dlaczego wiele informacji na ten temat wymazało się z pamięci ludzi w Görlitz?

Wizerunek miasta Görlitz-Zgorzelec ciągle się zmienia. Fakt ten stanowi punkt wyjścia dla spaceru filozoficzno-spirytualnego po polskiej stronie Nysy. Przechadzka poprowadzi od domu Jakuba Böhme do Europejskiego Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura. Na bazie tekstów dowiemy się, jak Olivier Messiaen i Jakub Böhme mistycznie pojmowali świat i snuli filozoficzno-przyrodnicze myśli. Spacer będzie wspaniałą okazją do osobistego odkrycia okolicy na nowo – zwrócimy uwagę jak mijane na trasie miejsca łączą się, przenikają, a gdzie różnią się między sobą.

Thomas Isermann – ekspert ds. Jakuba Böhme
Thomas Daniel Schlee – były uczeń Messiaena
Prof. Stefan Keym – ekspert ds. Messiaena

Jakob Böhme i Olivier Messiaen, mistrzowie swojego zawodu są ściśle związani z Görlitz; miasto ich ukształtowało, oni kształtowali miasto: Böhme, jako uczeń i teozof spędził tu prawie całe swoje życie; Messiaen, podczas swojego pobytu w obozie jenieckim, zaistniał dzięki prapremierze swojej kompozycji. Ich sposób myślenia, mistyczne odbieranie świata oraz czerpanie inspiracji z rozwoju świata roślin i zwierząt zostały ukształtowane właśnie w tym mieście.

W tej dyskusji eksperymentalnej chcielibyśmy poszukać inspiracji i zastanowić się, co i w jakim stopniu ukształtowało pogląd na świat Messiaena i czy to samo wpłynęło także na Böhme. Może dzięki temu sami doświadczymy jakiejś przemiany?

Jak zmieniało się życie po obu stronach Nysy przez ostatnie lata? Jak zmieniała się ponadgraniczna egzystencja, praca i komunikacja? Jak zmienia się teraz? Jakie przemiany są konieczne – a jakich byśmy sobie życzyli?

Na to pytanie odpowiedzą nam mieszkańcy dwóch brzegów rzeki: ludzie, którzy obserwują procesy społeczne i je literacko uwieczniają. Ludzie, którzy sami są motorem lokalnego rozwoju opowiedzą nam o swoich osobistych doświadczeniach.

Dyskusja panelowa zaczynając od Görlitz-Zgorzelca przyjrzy się całemu polsko-niemieckiemu regionowi przygranicznemu i jego przemianom w ostatnich latach. Druga część programu będzie otwartym dialogiem i zaproszeniem publiczności do zabrania głosu w moderowanej dyskusji z gośćmi na podium.

Tobias Brommann – organy
Europa Chor Akademie
Jan Hoffmann – dyrygent

W trakcie koncertu obok Messiaenowskiego „O Sacrum Convivium!” zabrzmią utwory ukraińskich kompozytorów Walentyna Sylwestra i Romana Rybaka.

Znane już utwory kompozytorów reprezentujące różne kraje, epoki i style, wspólnie wezwą podczas koncertu do pokoju na świecie. Usłyszymy dzieła m.in. Rheinbergera, Williamsa, Barbera, Purcella/Sandströma, Pendereckiego, Schönberga oraz Blacha.

Msza święta w imponującej scenerii monumentalnej katedry św. Jakuba, w oprawie muzyki organowej Oliviera Messiaena, przedstawi teologiczne spojrzenie na tegoroczną tematykę festiwalu.

Oprowadzanie przybliży wiedzę na temat życia w Stalagu VIII A, znaną nam dziś historię z tamtych czasów oraz przedstawi pracę Fundacji Pamięć, Edukacja, Kultura i stowarzyszenia Meetingpoint Memory Messiaen e.V.

Wielopłaszczyznowa wirtuozeria i przekształcenia przez Messiaena struktur harmonicznych, rytmicznych i czasowych – tego można doświadczyć słuchając cyklu fortepianowego Oliviera Messiaena „Vingt regards sur l’enfant-Jésus” („Dwadzieścia widoków Dzieciątka Jezus”), dzieła o silnym wydźwięku religijnym. Podczas tego koncertu uczeń Messiaena i światowej sławy pianista Pierre-Laurent Aimard wykona wybrane przez siebie utwory m.in. ze wspomnianego wyżej cyklu fortepianowego, a także inne utwory medytacyjne autorstwa Johanna Sebastiana Bacha, Franza Liszta i Johna Cage’a, którzy z podobną siłą wyrazu przeobrażają warstwę muzyczną.

Utwór Oliviera Messiaena  „Kwartet na koniec czasu” nie tylko opowiada o końcu świata, lecz również sam ten koniec tworzy. Dużą rolę odgrywa obecność w utworze ptasiego śpiewu – wszechobecnego, wolnego od regularności i struktur muzycznych, tak istotnego w całym życiu i twórczości kompozytora.

Camille van Lunen przekształciła instrumentację oraz liczne motywy i tematy tego wybrzmiewającego manifestu nadziei w swój kwartet „Quatour pour l’Aurore des Temps”. Utwór powstał w 2016 roku we współpracy z badaczami z Instytutu Gulbenkian de Ciência Lisbon. Po koncercie kompozytorka podzieli się z publicznością własną refleksją na temat dzieła.